در سال ۲۰۱۹ وقتی دادستان شهر رودبار از پیدا کردن ۵۰۰ دستگاه ماینر در ساختمان یک شرکت خبر داد که پشت پرده در حال تولید بیت‌کوین بود، هنوز خیلی از ایرانی‌ها دقیقا نمی‌دانستند اصولا بیت‌کوین چه جور پولی است. حال آن‌که برخی خوب می‌دانستند از ۶ سال پیش که ایران یکی از بهشت‌های پنهان تولید بیت‌کوین در جهان است.
بیت‌کوین (Bitcoin)، در اصل یک پول اینترنتی است. فیزیکی نیست. مثل ایموجی‌ها (شکلک‌ها) که احساسات ما را بیان میکنند اما قابل لمس نیستند. اسم دیگرش ارز رمزنگاری شده است (Digital Currency). به این سبب که این پول اینترنتی محتوی‌اش کدهای کامپیوتری است که با حل معادلات ریاضی و در پلتفرم فضای اینترنتی ساخته می‌شود. فهمِ بیت‌کوین، در بستر فهم یک دنیای خاص در زیرمجموعه اینترنت است به اسم بلاک‌چِین (Block Chain). جراحی مفهومش بسیار پیچیده است اما خیلی ساده‌اش این که یک سرزمین اینترنتی خاص است که در آن همه اطلاعات، بصورت ترکیب عدد و حرف در حرکت است. می‌شود گفت یک سرزمین مخفی و رمزآلود اینترنت هم هست که برای معاملات و ارسال اسناد محرمانه نیز افزون‌تر استفاده می‌شود. اما خاصیت‌اش؟
آن‌ها که اول بلاک چین را خلق کردند می خواستند در آن اسناد و اطلاعات مهم بدون قابل رد یابی بودن رد و بدل شود. به مرور اما کارکردش عوض شد. فضای معاملاتی پیدا کرد. همه اطلاعاتِ یک تراکنشِ برای خرید، داخل این سرزمین رمزآلود، از طریق جعبه‌هایی که درون آن‌ها پر از عدد و رمز است انتقال پیدا میکند. در نتیجه همه چیز به زبان ریاضی در می آید و در خرید و فروش‌ها نه خیلی مشخص می‌شود چه خریده شده، و نه کسی بیرون از ماجرا می‌فهمد فروشنده و خریدار آن دقیقا که هستند.
یک جهان موازی برای معاملات که درآن نه تنها هیچ‌کس رئیس نیست، نه تنها پلیسی یا نظارت هیچ حکومتی هنوز نیست، که می‌توانید داخل آن به شکل مخفی هرچیزی را که می‌خواهید بخرید یا که بفروشید. چون همه اطلاعات دراین فضا داخل جعبه‌هایی فرضی از کدها در حال حرکت به این سو و آن سو انجام می‌شود، به “زنجیره جعبه ها” یا “بلاک‌چین” مشهور است.
یک دیدکلی و خیلی ابتدایی به شما بدهم. یک بیت‌کوین، می‌تواند بصورت یک جعبه ارزشمند در دنیای بلاک چین بوجود بیاید. برای این کار کامپیوتر یا دستگاه ماینرِ کسی که می‌خواهد این بیت کوین را تولید کند باید بتواند معادله‌ای ریاضی (به نام هَش) را حل کند که احتمال رسیدن به جواب درست در آن، در حال‌حاضر، تقریبا به نسبت یک به ۶۰۰۰ میلیارد است. حال می‌توانیم تصور کنیم چقدر یک ماینر باید مجهولات را در این معادله شب و روز جابه‌جا کند تا آن شانس‌اش بگیرد. جواب معادله که پیدا شد شما تازه صاحب بیت کوین می‌شوید که به قیمت این لحظه حدود ۷ هزاردلار (۸۸ میلیون تومان) هر واحدش می‌ارزد. خوب امروز یک چیزی در حدود ۷ میلیون نفر در جهان بیت کوین دارند. از رقم خیلی کم تا زیاد.
اگر فرض کنیم حل‌کردن معادله ریاضی هش برای تولید بیت‌کوین مثل استخراج سنگی گرانبها از دلِ کوه است، به دستگاهی که بیت‌کوین تولید میکند و آن را از دل کوه می‌کشد بیرون می‌گویند ماینر Miner (معدن چی) یا ASIC. به این عمل هم می‌گویند ماینینگ. ساده‌تر می‌نویسم، کسی که با دستگاهش موفق می‌شود این معادله ریاضی سخت را حل کند، بیت‌کوین جایزه می‌گیرد. و با جایزه‌اش می تواند معامله و خرید یا در یک حساب مجازی پس انداز کند. خیلی‌ها بدون وارد کردن خودشان به دردسرِ تولید بیت کوین، تومان، دلار، یورو یا هر پول دیگری می‌دهند و بیت کوین آماده از این و آن از طریق بیت‌کوین بروکرها (Broker) یا صرافی‌ها می خرند. هرچند گران‌تر. پس، کسی که بیت‌کوین تولید میکند هم مرغ‌اش تخمی می‌گذارد که می‌تواند خودش نیمرو کند، هم می‌تواند آن را بفروشد تا دیگران املت کنند اما سودی هم روی‌اش بگیرد.
می‌توانید یک دستگاه ماینر بخرید و بگذارید با این معادله سخت ریاضی آن قدر وَر برود تا به جواب برسد. خیلی خوش‌شانس باشید ممکن است در عرض ۴ ماه (بسته به قدرت دستگاه تا ۱۲ ماه) یک بیت کوین بسازید. اما بعضی‌ها با خرید مثلا ۵۰۰ دستگاه ماینر و گذاشتن اینها کنار هم، چون قدرت محاسباتی دستگاه‌های‌شان را هم‌افزایی میکنند، به همان بیت‌کوین به جای سه ماه، در عرض ۱۰ روز می‌رسند. اینها را در اصل مزرعه تولید بیت کوین یا Mining Farm می‌گویند که نمونه عکسش بالای متن هست.
برخی پول هنگفتی خرج میکنند، ماینرهای زیادی کنار هم می‌چینند تا زود زود مرغ‌های‌شان بیت کوین تخم کند. حالا بزرگترین مزرعه تولید بیت کوین را یک نفر روسی در اطراف مسکو دارد که ۳۰۰۰ دستگاه ماینر را گذاشته کنار هم، و هر روز ۱۰ بیت‌کوین می‌سازد. می‌توانم تصور کنم مساحت محل نصب دستگاه‌هایش می‌تواند به اندازه دو زمین فوتبال کنار هم باشد. اگر خطا نکنم بزرگترین مزرعه های تولید بیت‌کوین را در ایران، در شهر ورامین پیدا کرده اند. هزینه ماینرهای پیدا شده در مزارع ورامین به تنهایی ۱۶ میلیارد تومان بوده است اما معلوم نیست چقدر بیت‌کوین در آن مزرعه ساخته شده است! در ایران افراد بسیار ثروت‌مندی هستند که به این کار مشغول‌اند و به تحلیل‌ام اکثرا برای پول‌شویی دست به این کار می‌زنند.
کمی شیطنت کنم. البته قصدم تشویق کسی به این کار نیست مطلقا اما سئوال این هست که هنوز سرمایه‌گذاری در زمینه بیت کوین علی‌رغم ریسک زیادش می‌تواند جذاب باشد؟ هم بله. هم نه. قصه این است. شما ۱۰ میلیون تومان در بانکی ایرانی سپرده‌گذاری می‌کنید. بانک برای آن ۲۰% سود سالیانه می‌دهد. سال بعد ۱۰ میلیون شما، ۱۲ میلیون شده. احتمالا داخل همه‌جای‌تان عروسی است. چرا؟ چون ۲ میلیون پول دارتر شده اید. بینگو! اما چیزی که در نظر نمی گیرید این است. تورم کشور اگر ۳۰% باشد، شما روی کاغذ ۲ میلیون پولدار شده اید، اما تلویزیونی را که پارسال توانستید ۱۰ میلیون تومان بخرید، امسال باید ۱۳ میلیون تومان بخرید. نتیجه؟ یک چیزی هم باید بگذارید روی آن دو میلیون اضافه شده در سپرده تان. نتیجه؟ در جامعه‌ای که تورم بالاتر از سود بانکی است، سپرده کردن پول در بانک احمقانه‌ترین کار برای کسی است که می تواند آن پول را وارد چرخه تولید یا خرید زمین کند. خوب البته وارد تولید کردن پول مردم، به پیشرفته‌تر شدن صنایع و بنگاه‌های تولیدی کشور هم کمک میکند. اما چه زمانی؟ زمانی که تولید کننده‌ها و مدیرعامل‌ها ذاتا دزد نباشند و از پول به درستی استفاده کنند، که معمولا رئیس دزدند و کار با بهره‌وری بالا ندارند.
بعدها خواهم گفت که سرمایه‌گذاری روی بیت کوین هنوز کار عاقلانه‌تری از تولید و خرید آن است. دراصل سرمایه‌گذاری شما Safeتر هست اگر به جای خرید بیت‌کوین تنها روی آن در بورس معامله کنید. دراصل تولید بیت‌کوین مثل گذشته صرف ندارد و این که ریسک بالایی نیز دارد.
کمی بیشتر درباره بیت کوین صحبت کنم. تا این لحظه تنها ۱۵ درصد از ذخایر بیت‌کوین باقی مانده. یک تئوری این است که از آن پس احتمالا قیمت آن بالا خواهد رفت. در حال حاضر ۱۸۰۰ بیت کوین جدید در هر روز تولید می‌شود و با توجه به نصف شدن پاداشش به ازای هر ۲۱۰ هزار بلوک، شاید سال ۲۱۴۰ استخراج ۲۱ میلیون بیت کوین به اتمام خواهد رسید. چون الگوریتم‌های ریاضی‌اش اجازه تولید بیشتر نمی‌دهد. بنابراین میلیونرهای دنیای آینده افرادی هستند که قبل از رسیدن به سقف ۲۱ میلیون، جزو تولید کننده یا خریداران عمده آن باشند.
تئوری دیگری می‌گوید از ۳۰ سال آینده ارزش بازار بیت کوین از طلا پیشی خواهد گرفت. و این چیزی است که باعث می‌شود فکر کنیم آن‌هایی که پول زیادی برای سپرده گذاری دارند بهتر است روی بیت کوین سرمایه گذاری کنند (منظورم داشتن پولی بالاتر از ده میلیارد تومان است). مخترع بیت کوین خودش صاحب پنج درصد بیت‌کوین‌های جهان است و این یعنی همین الان ناکوماتو ۸ میلیارد دلار ثروت مخفی دارد. (قسمت اول را بخوانید)
قصه دیگر این هست که مساله تولید بیت کوین در جهان اینقدر در حال همه‌گیر شدن است که تخمین زده می‌شود راه انداختن دستگاه‌های استخراج بیت کوین تا سال ۲۰۲۳ میلادی دمای زمین را ۲ درجه گرم‌تر کنند. هرچند باز طراحان اولیه بیت کوین کاری کرده‌اند که هرچقدر دست زیاد شود برای تولید بیت کوین، مردم سخت‌تر و دیرتر بتوانند آن را تولید کنند تا ظرفیت آن زود تمام نشود. اما پیش بینی من این هست که چون نسل جدید رایانه‌ها «رایانه‌های کوانتومی» هستند و از ۱۰ سال آینده ثروتمندها می توانند از آن‌ها داشته باشند. قدرت و سرعت تحلیل داده‌ها و فراداده‌ها در رایانه‌های کوانتومی دیگر فقط داشتن سرعتی صد‌ها برابر رایانه‌های معمولی نیست. روش حل مسایل ریاضی هم در آن‌ها متفاوت است و معادلات ریاضی را ده‌هزار بار آسان‌تر پیدا میکنند. دلیل‌اش هم عدم نیاز به Error Correction در حل معادلات ریاضی است که می‌تواند هزاران کیوبیت در زمان صرفه‌جویی کند. بنابراین به تحلیل من این می تواند باعث شود در مدت زمان بسیار کوتاه تری، یعنی تا ۳۰ سال آینده، احتمالا تمام بیت کوین‌های موجود شناسایی و استخراج شوند و قیمت آن اما لزوما هم افزایش پیدا نکند.
نکته دیگری که می‌تواند به نظرم سبب شود بیت کوین خیلی افزایش قیمت پیدا نکند این هست که هرچند پولهای کاغذی دست دولت‌ها است و آن را ساپورت میکنند، اما بیت کوین به دلیل پذیرفته نشدن‌اش توسط اکثریت کشورها نه تنها ساپورت نشد، که در مقابل دولت‌ها تصمیم گرفتند رمزارزهای خودشان را خلق کنند. از این نظر تئوری من این هست قیمت بیت کوین در بلندمدت (یک دهه آینده) می‌تواند از این هم کمتر شود.
کمی وارد ایران شویم. تقریبا تولید هر بیت‌کوین معادل مصرف یک سال ۲۴ آپارتمان در تهران برق مصرف می کند. یا معادل مصرف برق یک خانه در تهران به مدت ۲۴ سال .چیزی که تا مدت‌ها خیلی رسانه‌ای نشد که بسیاری از ماینرها در مساجد و مدرسه‌ها پنهان شده بود و سئوال اصلی این هست چرا چند مسجد یکی از محل‌های مزرعه‌های کوچک تولید بیت کوین انتخاب شده‌اند؟ چون برق این دو مکان طبق مصوبه دولت هنوز تقریبا مجانی است.
منبعی می گوید اوضاع اقتصادی به نحوی است که برخی نهادهای دولتی یا حکومتی در تلاش هستند تا به هرشکلی یک جعبه درآمدی برای خودشان به دست آورند و حالا نهادهایی که اسم نمی‌برم جدای از فعالیت‌های اقتصادی دیگری که دارند به استخراج بیت‌کوین (که اصطلاحا به آن ماینینگ می‌گویند) روی آورده‌اند که هنوز خیلی هم سودآور است. طبیعتا من این ادعا را تایید نمی‌کنم اما یک گزاره مطرح شده در محافل از ما بهتران است. مثلا شنیده شده یک نهاد نظامی برق نیروگاه‌هایی که در اختیار دارد را به دلیل تحریم‌ها چون نمی‌تواند صادر کند، لذا از بخشی از خروجی این نیروگاه‌ها برای تولید بیت کوین استفاده میکند و از این طریق از برق درآمد‌زایی میکند. درهر حال فکربکر است. مساله‌ای که اما هیچ مقام رسمی تایید نکرده است. یعنی تبدیل برق به بیت کوین، و فروش بیت کوین. براساس آمار غیررسمی، در حال حاضر حدود ۱۸۰ هزار دستگاه ماینر در ایران وجود دارد که البته این به جز مواردی است که از راه قاچاق و بدون ثبت شدن وارد کشور شده است. گفته می‌شود حدود ۸۰ هزار دستگاه ماینر در اختیار افراد و شرکتهای خصوصی و شخصی است. مابقی شاید و شاید متعلق به نهادهای حکومتی است. این ها اساس محاسبات من است که تنها نظریه است.
چند نکته بگویم و بحث را تمام کنم. مثل خیلی از بازارهای مالی، شما برای سرمایه‌گذاری درست در دنیای بیت کوین باید به تحلیل تکنیکال آن مسلط باشید. تماشای (Screening) روزانه ده ها نمودار در اینترنت و مقایسه دائم آن ها از صفحه هایی خاص مثل tradingview و Bitstamp مهم است. البته امثال من که نزدیک به یک دهه فعالیت بیت کوینی دارند نرم افزارهای تخصصی خاص خودشان را پیدا میکنند یا به برنامه نویس‌ها سفارش می‌دهند و به تکنیکال‌های تحت وب خیلی اطمینان ندارند.
نکته دیگر این که دستگاه های ماینر ارزان نیستند. قدرت آن ها با هَش سنجیده می شود. ماینر با هش بیشتر گران‌تر است، زودتر بیت کوین تولیدمی کند. حال هرچه این ماینر در مقابل هش بیشتر برق کمتری بخواهد دستگاه به مراتب گرانتری است. این روزها یک دستگاه ماینر خوب حدود ۱۰ میلیون تومان است. اما به عقیده من برای بالا بردن احتمال تولید بیت‌کوین دست کم به ۱۰۰ تای آن نیاز خواهد بود، همراه با دستگاه‌های خنک کننده و مکان مناسب. هزینه ای نزدیک به یک و نیم تا دو میلیارد. با این وجود هزینه برق نیز آنقدر خواهد شد که مجبور شوید ۴۰-۵۰ میلیون برای آن کنار بگذارید. چنین سرمایه گذاری اندکی، اما احتمالا بعد از چند هفته اگر خیلی خیلی خوش‌شانس باشید اولین نتیجه را بدهد.
نکته بعد، قاعده این هست، بهشت تولید بیت کوین جایی است که برق ارزان و هوای سرد طبیعی داشته باشد. تنها سرزمین هایی خاص امروزه برای تولید بیت کوین ایده آل است. سود در این هست که شما یک بیت‌کوین را با چه هزینه‌ای تولید می‌کنید در حالی که خودش چقدر ارزش دارد. فرض کنیم یک بیت کوین امروز ۸۷ میلیون تومان ارزش داشته باشد، در ونزوئلا هزینه تولید یک بیت کوین حدود ۶ و نیم میلیون تومان (۵۳۰ دلار) است. یکی از باصرفه ترین کشورها برای تولید آن. هرچند رئیس جمهور این کشور قصد دارد پول دیجیتال Petro را به عنوان پول دیجیتال ملی در این کشور راه بیندازد تا از ضربه تحریم‌های امریکا برای تاثیر بر تورم این کشور کم کند. در ایران فکر می کنم هزینه تولید یک عدد بیت کوین به ۱۵ میلیون برسد. در آمریکا اما چیزی حدود ۵۳ میلیون تومان است. منها کردن این اعداد حدودی از ۸۷ میلیون تومان نشان می‌دهد در کدام کشور سود شما از تولید بیت کوین بیشتر است. هرچند انتخاب من میان این ها که نام بردم نیست. چشمک
فارغ از ارزان بودن برق در جایی مثل ایران، اما بهشت بیت کوین جاهای سردسیر با پول برق ارزان است. هرچند ونزوئلا یکی از بهشت های تولید بیت کوین به علت بسیار ارزان بودن برق است، اما داغ شدن ماینرها خطر مهمی برای کند شدن تولید بیت‌کوین است وقتی شما مزرعه ماینر داشته باشید. در این صورت سرزمین ایسلند که هم خنک است و هم خودتان می توانید برق مجانی در آن تولید کنید جای بسیار بهتری است اگر سرمایه گذاری عظیمی کنید.
نکته دیگر رویکرد افرادی است که دیگر بیت‌کوین نمی‌خرند و تنها روی آن سرمایه‌گذاری میکنند. روشی که توصیه من است. قصه این هست که شما وقتی بیت کوین را مستقیم خریداری می‌کنید، با افزایش قیمت آن سود و با کاهش‌اش ضرر می‌کنید.اما اگر آن را در بورس یا Forex بصورت سی‌اف‌دی (Contrast for Different) سرمایه گذاری کنید حتی از پیش بینی کاهش قیمت آن می‌توانید دوباره سود کسب کنید. پس یک استراتژی مهم می شود. به همین دلیل سرمایه‌گذارهای بیت‌کوینی، برخلاف تولیدکنندگان‌اش نگران کاهش قیمتش نیستند. چشمک
نکته نهایی این که امروزه ما با مشکلی به اسم Cryptojacking مواجه هستیم. ساده‌اش این که هکرهایی هستند که کارشان دو‌چیز است، یا دست‌یابی به کیف پول مجازی بیت کوین شما و خالی کردن‌اش! (جیب‌برهای مجازی) و هکرهایی حرفه‌ای تر که کارشان در کنترل گرفتن کامپیوتر هزاران نفر است تا به بدون این که صاحبان کامپیوترها خبر داشته باشند، از کامپیوتر و کارت گرافیک آن‌ها برای تولید بیت کوین استفاده کنند. بدین ترتیب این هکرها بدون این که یک مزرعه ماینر با میلیون‌ها دلار هزینه بزنند، بدون‌این که توسط دولت‌ها شناسایی شوند، تنها با هک کردن کامپیوتر دیگران می‌توانند یک مزرعه ماینر دزدی برای خود بسازند. شما به سادگی متوجه این مساله نمی‌شوید مگر دقیق شوید. اگر کامپیوتر شما اخیرا در ساعت‌هایی خاص از روز زمان زیادی کند می‌شود بدون آن که علت آن را بدانید ممکن است وسیله شما هدف حمله یک Cryptojacker برای تولید بیت کوین قرار گرفته باشد. نکته مهم این هست که این هکرها می‌توانند حتی از طریق تلویزیون‌های هوشمند، Xbox یا هر وسیله‌ای که پردازنده دارد و به اینترنت وصل‌می شود درخانه و محل کارتان نفوذ کرده و تولید بیت کوین دزدی بکنند.
در نهایت من امیدوارم نظام ایران، روزی به جای این همه سرمایه گذاری بر روی سیستم دفاعی نظامی، بر روی خرید یا تولید رایانه‌های کوانتومی متمرکز شود. هرچند تکنولوژی پیچیده‌ای دارند اما مهم است ایران اولین کشور تولید کننده رایانه‌های کوانتومی در خاورمیانه باشد. همچنان که جنگ آینده میان دولت‌ها، رقابت در دنیای بلاک چین و برنامه نویسی‌های امنیتی خواهد بود که نیاز به سرورها و پردازنده‌های قدرتمند و امن دارد. نفوذ به دنیای بلاک‌چین، جایی است که در بیست سال آینده جنگ آینده حکومت ها در آن حتما شکل جدیدی خواهد گرفت. حکومتی که زودتر تلاش کند دست برنده را خواهد داشت. سال هاست که GRU یا اداره اطلاعات ملی روسیه تلاش مهمی روی آن صرف می کند و حتی از طریق برنامه‌نویسانش توانست بر انتخابات امریکا به نفع منافع اش موثر باشد. مهم است که ما توانایی‌های تهاجمی پیشرفته‌ای در دنیای اینترنت و دیجیتال پیدا کنیم. که جنگ آینده، جنگ کدها است، نه جنگ باروت‌ها.
