رویای ِ پرواز

خلبان شدن، یکی از آرزوهایِ کودکی اکثر ما بوده، حداقل در نسل من؛ دهه‌ی ۵۰‌ای‌ها، حتی در لیست رویاهای‌مان قبل از جراح شدن، شغلی جذاب بود. بعدها اما این رویای جذاب برای بسیاری پله‌پله فراموش شد. در شبکه‌های مجازی، کمتر در این‌باره صحبت می‌شود که چگونه می‌شود یک خلبان شد؟ این که زنان به اندازه‌ی مردان می‌توانند قله‌هایش را فتح کنند؟ یا این که خلبان‌ها اصولا افرادی با چه تحصیلات و چه شخصیت‌هایی هستند؟ چرا بعضی شایستگی هدایت یک هواپیمای مسافربری غول‌پیکر را پیدا می‌کنند؟ یا این که آیا حقیقت دارد که در ۵۰ سالگی هم می‌شود یک خلبان (Pilot) شد؟

پرواز کردن آرزوی برادرم بود، نه من، زندگی اما همیشه آن‌طور پیش نمی‌رود که انتظارش را می‌کشیم. دنیای پرواز را من به برادرم مدیون‌ام، چون به خاطر او بود که مسیری را بروم که پیش‌تر جزو آرزوهای‌ام نبود. از طریق این نوشته، می‌خواهم تجربه‌‌های هرچند هنوز کوتاه‌ام را از دنیای خلبانی در قالب یک راهنمای شفاف نگارش کنم. آنچه که دوست دارم البته چاشنی‌اش کمی طنز و شوخی باشد تا پیچیدگی‌اش خواننده را خسته نکند. سعی‌خواهم کرد نمایی ساده، با کمترین جزئیات بیان کنم، تا یکی از “هلو برو تو گلو”‌ ترین راهنماها برای خلبان‌شدن به زبان فارسی، اینجا به یادگار بماند.

پای پرواز، صنعت حساس و دقیق Aviation و حتی فضانوردی که به میان بیاید، هرچند استانداردها، Regulationها و مسیرها دارای نظم و قراردادهای خاص هستند و در همه‌ی دنیا به یک شکل رعایت می‌شوند، اما مطمئن نیستم دقیقا همین مسیر برای خلبان شدن در ایران نیز صادق است. از این رو لازم است از قبل اشاره کنم که اساس این راهنما آن‌چیزی است که در مسیر خلبان شدن در ایالات متحده و کانادا در جریان است. امیدوارم برای دوستانی که در ایران می‌خواهند آن را دنبال کنند نیز این راهنما کار کند و زاویه‌ی دید‌شان برای تصمیم‌گیری بازتر شود.
 
چرا دوست داریم خلبان شویم؟

خوب این خیلی بستگی به این دارد که با چه علت پشت‌پرده‌ای می‌خواهیم خلبان شویم؟ تحقق یک رویای شیرین کودکانه، تنها به عنوان تفریح یا سرگرمی جدی (Hobby or Fun)، از آن نان درآوردن، یا به عنوان متریال دختربازی در سطح سوپرکلاسِ جهانی(چشمک). سئوال دیگر این هست که فرق میان Certificate و License چه هست در دوره‌های یادگیری پرواز؟ آیا حتما باید مدرک پرواز را از سازمان اداره‌ی فدرال هوانوردی امریکا (FAA) گرفت؟، از سازمان هواپیمایی کشوری ایران CAA؟ یا از دانشگاه امام صادق، واحد “حدیث بیاموز و پرواز کن” نیز می‌توان اخذ کرد؟

با یک شروع سریع، در دنیای پرواز، Certificate همان License است که به گواهینامه‌ی خلبانی مشهور است. در این متن همه را گواهینامه خطاب می‌کنم. حال اگر همه‌ی خلبان‌ها را، فارغ از نوع پرواز و تجهیزات مورد استفاده‌شان، بخواهم داخل یک جعبه بچینم تا تصویر درستی از انواع‌اش داشته باشیم، بدون در نظر گرفتن بخش پروازهای نظامی و ترابری، طبقه‌بندی‌شان را اینگونه می‌شود فرق گذاشت:

۱ – خلبان تحت آموزش (دانشجو) | Student Pilot
۲ – خلبان تفریحی | Recreational Pilot
۳ – خلبان ورزشی | Sport Pilot
۴- خلبان خصوصی | Private Pilot
۵ – خلبان تجاری | Commercial Pilot
۶ – خلبان هواپیمای‌ مسافربری | Airline Transport Pilot
 

به اتاقک خلبان در هواپیما Cockpit (کاک‌پیت) گفته می‌شود. هم خلبان (Pilot) و هم کمک خلبان (Co-pilot) می‌بایست دارای توانایی یکسان در اداره‌ی هواپیما باشند. براساس قوانین پرواز، غذای خلبان و کمک خلبان در طول پرواز نباید مشابه باشد تا در صورت مسمومیت یکی، دیگری قادر به هدایت هواپیما باشد.

در یک نمای کلی، اغلب خلبان‌های دنیا یا شماره ۴ هستند، یا ۶. و خلبان‌های سه ردیف آخر، در اصل همان Pilotای هستند که ما در ذهن‌مان داریم. اما برگردیم به مرحله‌ی نخست که بسیاری روی آن تمرکز نمی‌کنند و به سرعت مانند یک کانگورو از مرحله آن رد می‌شوند. Student Licience در اصل مرحله‌ای است که به ما اجازه‌ی پرواز محدود، زیرنظر مربی‌ها و در بهترین حالت پرواز به تنهایی (Solo) را می‌دهد. سولو واژه‌ای است که در موسیقی ارکسترال هم زیاد استفاده می‌شود، وقتی که جایی ارکستر سکوت می‌کند، و یک پیانیست، ویلونیست یا یک نوازنده‌ی تنها مدتی موسیقی را تک‌نوازی می‌کند. به آن می‌گویند سولیست ارکستر که معمولا باید نوازنده‌ای قهار باشد. پس در اصل اجازه‌ی پرواز به تنهایی یا اصطلاحا Sole Manipulator of the Controls را پیدا می‌کنیم اگر موفق به گرفتن گواهینامه‌ی دانشجویی شویم. این دوره در اصل یک پل است، برای گرفتن دیگر گواهینامه‌های سخت‌تر.
 
برای اخذ گواهینامه‌ی Student Pilot به چه پیش‌نیازهایی (Prerequisite) نیاز داریم؟

– دانستن کامل زبان انگلیسی (خواندن، نوشتن، فهمیدن)
– مطالعه‌ی همه متون تخصصی مرتبط مورد تایید FAA
– بالای ۱۶ سال سن داشتن

در امریکا می‌شود با کمتر از ۵۰ دلار، زیر نظر یک مربی تایید شده یا Airman Certification تایید پرواز Solo گرفت، پس از ۲۱ روز گواهینامه به آدرس شما پست خواهد شد. روی این گواهینامه عبارت Student Pilot ذکر می‌شود. پس از آن اگر به عنوان یک بچه پولدار، صاحب یک هواپیمای کوچک شخصی هستید یا هواپیمایی برای پرواز اجاره کنید می‌توانید با آن در خاک امریکا پرواز کنید اما محدوده‌ای که از دیدرس رادارهای برج مراقبت فرودگاه خارج نمی شود.مشکل این گواهینامه‌ی ضعیف این است که برای هربار پرواز باید از یک مربی تایید شده‌ی سازمان FAA ابتدا امضا بگیرید. نمی توانید جز خودتان کسی (به غیر از مربی) را سوار هواپیما کنید، از پرواز برای کسب درآمد نباید استفاده کنید، و این که عصر به بعد در تاریکی اجازه‌ی پرواز ندارید. طبیعتا، گرفتن این گواهینامه اصلا شروع موفقیت‌آمیزی برای پز دادن به خانم‌ها در بلندمدت نیست(چشمک).

تصویر | یک گواهینامه در سطح Student Pilot که کمترکسی برای پرواز از آن استفاده می‌کند. این گواهینامه تنها برای دختربازی در سطح دبیرستان کشور (Golzar Level) کافی است.

سطح دوم خلبانی که برای ورود به آن باید از قبل گواهینامه داشته باشید، Sport Pilot است. همان شرایط Student Pilot را دارد با این تفاوت که پاس کردن آزمون سلامت مشهور به AME در امریکا، و حداقل ۲۰ ساعت پرواز با گواهینامه‌ی سطح پایین‌تر هم جزو Requirementها یا نیازمندی‌هاست. اگر دارای گواهینامه‌ی رانندگی باشید می‌توانید تست سلامت را ندهید و اصطلاحا Wave کنید. با این گواهینامه می‌توانید یک نفر را همراه خود به آسمان ببرید، اما با هواپیماهای اصطلاحا Light Sport ، انواع بالن‌ها، پاراگلایدرها، Rotorcraft، چترهای موتوردار (Parachute) یا هواپیماهای یک‌موتوره‌ی فوق سبک (LSA)‌ بدون تجهیزات رادیویی اجازه پرواز دارید. همچنان برای هر پرواز نیاز به امضای یک مربی دارید و مجاز نیستید از این پروازها پول کسب کنید و بیزنس شما باشد (از شرایط ایران مطلع نیستم). در صورت داشتن گواهینامه‌ی Sport Pilot تنها می‌توانید تا (Nautical Mile) 3.3nm یا معادل ۵ کیلومتر از فرودگاه یا محل Take off خود دور شوید.

کانالوگ راهنمای پروازهایی که با گواهینامه Sport Pilot می‌شود انجام داد.
کاتالوگ اول (بخوانید)
کاتالوگ دوم (بخوانید)
 
شما می‌توانید به جای Sport Pilot، گواهینامه‌ی قوی‌تری به اسم Recreational Pilot بگیرید و نیاز دارید با گواهینامه‌ی Student Pilot تا ۳۰ ساعت پرواز کنید. این گواهینامه پیش‌نیازهای اصلی زیر را دارد:

– دانستن زبان انگلیسی
– داشتن گواهینامه‌ی Student Pilot یا Sport Pilot
– مطالعه و امتحان دادن همه‌ی متون تخصصی مرتبط مورد تایید FAA
– بالای ۱۷ سال سن داشتن
– حداقل ۳۰ ساعت تجربه‌ی پروازی (۱۰ ساعت پرواز انفرادی و ۲۰ ساعت بامربی و Cross Country)
– Third-Class Class Medical Examination

از پیش‌نیازهای فرعی که بگذریم، با این گواهینامه می‌توانید همچنان تنها حداکثر یک همراه به آسمان ببرید. حق کسب درآمد از افرادی که آن‌ها را به آسمان می‌برید ندارید اما طبق FAA Regulation می‌توانید توافقی از آن‌ها بخواهید نصف هزینه‌ی باک هواپیما را برای یک پرواز پرداخت کنند. یک فرق مهم این گواهینامه با Sport Pilot این هست که تا ۵۰Nm (90 کیلومتر) می‌توانید از فرودگاه دور شوید، و این که اگر هواپیمای سبکی استفاده می‌کنید که بالای دو صندلی دارد، نیاز به دریافت اجازه برای پرواز دارید و دیگر اینکه معمولا به شما اجازه نمی‌دهند بالای ۱۰ هزار پا از سطح دریا (۲۰۰۰ ft. MSL) ارتفاع بگیرید. دقت کنید ارتفاع معمول هواپیماهای مسافربری در محدوده‌ی ۲۸ هزار تا ۴۰ هزارپا بالای سطح دریا (MSL) است. در اصل تفاوت گواهینامه‌های شما در این است که اجازه دارید Flight Level وسیله‌ی پروازتان را تا کجا بالا ببرید و آسمان حیاط “خانه‌ی مادربزرگه هزارتا قصه داره” نیست.

نکته‌ی مهم این که هر سه گواهینامه‌ی Student، Sport و Recreational به ما حق پرواز در شب، خروج از مرزهای ایالات متحده و وارد شدن به مناطقی که نیاز به ارتباط رادیویی با برج مراقبت هست را نمی‌دهد. مثل مناطق نظامی، فرودگاه‌های مسافربری و … خلاصه که در حد پروانه به دور شمع‌های حافظ می توانیم پرواز کنیم که همان برای لذت شخصی و پروازهای تفریحی و ورزشی مناسب است.

خوب، حال وارد اولین مرحله درمیان جدی‌ترین گواهینامه‌های خلبانی یعنی Private Pilot یا PPL می‌شویم. هرچند افرادی که PPL دارند همچنان ممکن است پرواز تفریح یا سرگرمی جدی زندگی‌شان باشد، اما می توان آن‌ها را خلبان‌هایی تصور کرد که اولین و مهمترین لایه از اطلاعات ضروری‌ای که یک خلبان شش دنگ باید داشته باشد را دارند.
 
برای اخذ گواهینامه‌ی Private Pilot به چه پیش‌نیازهایی نیاز داریم؟

– داشتن گواهینامه‌ی Student Pilot
– دانستن کامل زبان انگلیسی
– مطالعه و امتحان دادن همه‌ی منابع تخصصی مرتبط مورد تایید FAA
– بالای ۱۷ سال سن داشتن
– مطالعه و امتحان دادن Instrument Rating
– حداقل ۴۰ ساعت تجربه‌ی پروازی (ترکیبی از موارد ذیل تا پر شدن ۴۰ ساعت)
۳ ساعت به بالا Cross-Country Flight Time
۳ ساعت به بالا Night Flight Time
۳ ساعت به بالا Instrument Training
۳ ساعت به بالا Training with Authorized Instructor
۱۰ ساعت به بالا Solo Flight Time
– حداقل ده بار Take-off و ده بار Landing روی فرودگاه با ترافیک متوسط
– Third-Class Medical Examination
– متوسط زمان لازم برای اخذ این گواهینامه ۳ تا ۶ ماه.

از باقی جزئیات، پیش‌نیازها و مسایل ریز که گذر کنیم، همه این‌ها را که گذراندید، اصطلاحا Checkride می‌شوید (مسئولی که از شما تست نهایی را می‌گیرد) و بعد از اخذ گواهینامه‌ی Private Pilot شما می‌توانید به تعداد محدود مسافر یا همراه به آسمان ببرید. یعنی یک نفر. که می‌تواند همان یک‌نفری باشد که برای هوا کردن‌اش ماه‌ها این مسیر سخت را داخل برف زمستان و ذغال تابستان آمده‌اید (چشمک).
تا اینجا و با این گواهینامه همچنان امکان کسب درآمد از پرواز ندارید، اما می‌توانید هزینه‌ی پرواز را میان خودتان و مسافر تقسیم کنید. خبر خوب این‌که می‌توانید شب پرواز کنید، از تماس رادیویی با برج مراقبت برای عبور از مناطق خاص استفاده کنید، و محدودیتی برای دور شدن از فرودگاه مبدا ندارید و می‌توانید در فرودگاه مقصد دیگری به زمین بنشینید. به عبارت بهتر از ایالت کالیفرنیا بلند شوید و به نیویورک بروید.

یکی از سئوال‌های مهم منابعی است که به عنوان کتاب باید مطالعه و امتحان داده شوند. شاید این موارد به ده‌ها کتاب برسد، اما چند عنوان از مهمترین کتبی که FAA (اداره فدرال هوانوردی امریکا) می‌خواهد که کامل مطالعه کنیم و پس از Pass شدن از آزمون‌هایش گواهینامه را دریافت کنیم در ذیل می‌آورم. در اصل منابع امتحانی یک خلبان از سطح Private Pilot تا ATP تقریبا همین کتب است.

اینجا نمونه‌ی قابل دانلود هشت کتاب مرجع FAA که برای اخذ گواهینامه‌ی Private Pilot باید آن‌ها را کامل و به ترتیب مطالعه کنید، مفادش را بدانید و برخی فصل‌های‌شان را امتحان دهید می‌‌گذارم. همان‌طور که نوشتم از استانداردهای آموزش پرواز در ایران اطلاع ندارم، اما این مجموعه‌ی ۸‌گانه جزو برنامه درسی (Curiculum) در اخذ گواهینامه‌ی خلبانی در ایالات متحده است. در ایران این کتاب‌های ۸گانه مطالعه یا آموزش داده می‌شوند؟ نمی‌دانم.
 
کتاب اول | Aviation Instructor’s Handbook (بخوانید)

کتاب دوم | Handbook of Aeronautical Knowledge Pilot’s (بخوانید)

کتاب سوم | Airplane Flying Handbook (بخوانید)

کتاب چهارم | Flight Navigator Handbook (بخوانید)

کتاب پنجم | Weight-Shift Control Aircraft (بخوانید)

کتاب ششم | Aeronautical Information Manual (بخوانید)

کتاب هفتم | Instrument Flying Handbook (بخوانید)

کتاب هشتم | Instrument Procedures Handbook (بخوانید)
 
یک نکته این که ما در امریکا بعد از اخذ گواهینامه‌ی Student Pilot می توانیم مستقیما برای گرفتن گواهینامه‌ی Private Pilot اقدام کنیم. این که چه مدت طول می‌کشد کاملا بستگی به زمانی است که برای گذراندن آن ۴۰ ساعت پرواز (Flight Time) کنار می‌گذاریم. اما اگر بخواهیم به مرحله‌ی گواهینامه‌ی مهم بعدی ارتقا یا Level Up کنیم، یعنی گواهینامه‌ی Commercial Pilot، حتما نیاز هست اول گواهینامه‌ی Private Pilot را اخذ کرده، سپس به مرحله بعد شیرجه بزنیم.

سریع‌ترین مسیر اخذ گواهینامه‌ی خلبانی هواپیمای مسافربری (ATP). ساعت‌های آموزشی با در نظر گرفتن میانگین جهانی (حداکثر|حداقل) میان دانشجویان مختلف اندازه‌گیری شده‌اند. بطور متوسط دانشجویان در کوتاه‌ترین زمان ۲۹ ماه، و در بلندترین زمان ۴۲ ماه (ویژه شیرازی‌ها) پس از ورود به مدرسه پرواز می‌تواند موفق به گرفتن گواهینامه خلبانی برای استخدام در ایرلاین‌ها شوند.

چرا گرفتن گواهینامه‌ی Commercial Pilot (CPL) مهم است؟ علت‌اش این است؛ اگر به هر دلیلی بخواهیم هواپیمایی را هدایت کنیم که بالاتر از ۴ صندلی دارد، Dual Engine یا Multi Engine است مثل جت‌های شخصی یا هواپیماهای تشریفاتی کوچک، نیاز به این گواهینامه داریم. اگر بنا داریم به عنوان یک شغل برای هدایت هواپیمای شرکت‌های پستی یا باربری کار کنیم، به CPL نیاز داریم. همچنین، اگر هدف نهایی‌مان تبدیل شدن به خلبان هواپیمای مسافربری است، باید در رزومه‌مان این گواهینامه را با موفقیت اخذ کرده باشیم.
 
برای اخذ گواهینامه‌ی Commercial Pilot به چه پیش‌نیازهایی نیاز داریم؟

– داشتن گواهینامه Private Pilot
– مطالعه و امتحان دادن مجدد بخش‌های مرتبط مورد تایید FAA
– بالای ۱۸ سال سن داشتن
– Second-Class Medical Certification (که سلامتی بالاتری می‌خواهد)
– حداقل ۲۵۰ ساعت تجربه‌ی پروازی
۱۰۰ ساعت به بالا Pilot in Command
۵۰ ساعت به بالا Cross Country
۱۰ ساعت به بالا Instrument Training
۱۰ ساعت به بالا Technicaly Advance Airplan
– زمان تقریبی برای گرفتن گواهینامه: ۶ الی ۱۲ ماه

درباره‌ی آموزش پرواز نکته‌ای هست. ما با دو بخش آزمون و امتحان روبرو هستیم. Ground Training که باید سرکلاس (در Ground School) بنشینیم و آموزش ببینیم و آزمون بدهیم. در زمان آموزش من (۲۰۱۶) حدود ۶۰ سئوال تستی بود، ۲ ساعت زمان بود، بالای ۴۲ پاسخ درست اگر داشتیم Pass می‌شدیم، و یک چیزی در حدود ۱۲۰ دلار هزینه‌ی هربار آزمون می‌شد. نتیجه‌ی این آزمون برای ۲ سال اعتبار داشت.

بخش دوم آموزش Flight Training که باید تمرین‌های پروازی روی آسمان انجام بدهیم و در آزمون‌اش قبول شویم. در امریکا برای این دو آموزش، نیاز به ثبت‌نام در Flight School هست، اما اگر عضو Flight Clubها شوید و با مربی پرواز (Flight Instructor) قرارداد ببندید و یک هواپیمای آموزشی اجاره کنید نیز می‌توانید این بخش را بگذرانید. هر دو در راستای هم است. هر دو جواب می‌دهد. دومی ارزان‌تر در می‌‌آید.

خوب، سئوال این هست که آیا آموزش پرواز اسلوب خاصی دارد. در امریکا بله. معمولا در کل کشور، مثل یک کیک سه‌طبقه، آموزش سه لایه دارد.

Pre-Solo Training
Pre-cross Country Training
Pre-exam Training

اینجا بیشتر گیج‌تان نمی‌کنم، اما بعدتر توضیح می‌دهم مثل ایران که زمانی نظام آموزش “نظام‌قدیم” و “نظام‌جدید” داشت، در اینجا هم دو سیستم قدیم و جدید برای آموزش وجود دارد. شما بعد از هر سه لایه‌ی این کیک باید امتحان دهید و قبول شوید.

باراک اوباما، رئیس‌جمهور سابق امریکا در اتاقک خلبان (Cockpit) هواپیمایBoeing 787 Dreamliner در طی بازدید از خط تولید بوئینگ در سال ۲۰۱۲.

سئوال، چه کسی این امتحان‌ها را از ما می‌گیرد؟ این کار افرادی مستقل و سخت‌گیر است که به DPE شناخته می‌شوند. مختصر شده‌ی کلمه‌ی Designed Pilot Examiner است. مثل افسر راهنمایی رانندگی‌ کنارتان می‌نشینند و رفتارتان را زیر نظر می‌گیرند. یک خانم خوشگل باشید احتمال قبولی بالاست؟ مطلقا خیر. بعضی مدرسه‌های پرواز (لاگژری‌های‌شان) افراد تایید شده‌ای دارند به نام Check Pilotها که آن‌ها هم اجازه دارند از شما امتحان بگیرند تا گواهینامه را دریافت کنید. مثلا اول Log Book شما را چک می‌کند (دفترچه درج ساعت پرواز‌ها)، بعد از تایید، امتحان (Checkride) را شروع می‌کنند و می‌خواهند در سکوت فقط کارتان را انجام دهید. همین آزمون یک هزینه‌ی حدود ۸۰۰ دلاری (در سال ۲۰۲۱) دارد که در اصل به آزمون‌گیرنده باید داده شود، البته اگر در طول امتحان به خاطر بی‌احتیاطی ما کشته و لِهیده نشود!

نمونه یک هواپیمای نیمه سنگین که با گواهینامه‌ی Commercial Pilot می‌توانید با آن پرواز کنید. سلبریتی‌ها با اجاره‌ی هر ۲۴ ساعت، ۵۰ هزار دلار می‌توانند از چنین هواپیمایی برای سفرهای خصوصی خود استفاده کنند. در تصویر یک Bombardier Global 5000 را می‌بینیم که از جت‌های سوپر لوکس با گنجایش ۱۲ نفر است.

در نهایت می‌رسیم به بالاترین درجه یا قوی‌ترین گواهینامه‌ی پرواز که به ATP یا Airline Transport Pilot شناخته می‌شود.
 
برای دریافت این گواهینامه و به علاوه اجازه‌ی پرواز در Airlineها به چه پیش‌نیازهایی نیاز است؟

– بالای ۲۳ سال سن داشتن
– داشتن گواهینامه‌ی Commercial Pilot
– مطالعه و امتحان دادن FAA Airmen Knowledge
– مطالعه و امتحان دادن دوره‌های ATP-CTP
– مطالعه و امتحان دادن دوره‌های ATP Multi-Engine
– مطالعه و امتحان دادن Instrument Rating
– گذراندن و تایید گرفتن از دوره‌های Type Rating
– First-Class Medical Certification (نهایت سلامت جسمی)
– حداقل ۱۰۰۰ ساعت تجربه‌ی پروازی (اگر لیسانس ۴ ساله مرتبط با هوا و فضا داشته باشید)
– یا ۱۵۰۰ ساعت تجربه‌ی پروازی
– زمان تقریبی برای اخذ گواهینامه بین ۲۴ تا ۳۰ ماه.

پس برای فهم آسان مسیر مهم است بدانیم بعد از گرفتن گواهینامه‌ی Private Pilot، یک دوره‌ی Instrument Rating را که گذراندیم و بعدا توضیح‌اش می دهم، یک پله بالاتر می‌رویم، با اخذ گواهینامه‌ی Commercial، سعی می‌کنیم و زحمت می‌کشیم و سینه خیز می‌رویم تا ساعت پروازهای‌مان (Flight time) را تا نزدیک به ۱۰۰۰ یا ۱۵۰۰ ساعت بالا ببریم و در آن صورت صلاحیت ما برای ورود به مرحله‌ی بالاتر و دریافت ATP یا خلبانی هواپیمای مسافربری احراز می‌شود. اما درنظر داشته باشید ۱۵۰۰ ساعت پرواز، یعنی اگر به مدت دوسال، هر روز دوساعت پرواز کنیم، که تقریباکار غیرممکنی است، بعد از دو سال از اخذ گواهینامه‌ی قبلی به ما تازه اجازه داده می‌شود برای ATP اقدام کنیم. پس دوران نامزدی‌ و بله‌برون‌اش حداقل دوسال است و برای متقاضی چیزی بین ۷۰ هزار تا ۹۰ هزاردلار هزینه دارد!
 
سلامت خلبان‌ها چگونه سنجیده می‌شود؟

خوب، به طبع یکی از سخت‌ترین چک‌آپ‌ها در ایالات متحده برای مشاغل خاص، مربوط به خلبان‌هاست. چرا؟ چون نه تنها در آسمان نمی‌شود کنار زد و بیمارستان بقیه‌الله برای مراجعه نیست، که اگر جان مسافران زیادی دست شما باشد، عدم سلامتی شما می‌تواند خانواده‌های آن‌ها را نیز عزادار کند. Medical Exam Certificate برای چنین منظوری است. در امریکا سازمان هوانوردی فدرال دستورالعمل‌هایی (Requlation) تعیین کرده که طبق چک‌لیست‌های آن افراد باید مورد آزمون قرار بگیرند. (بخوانید).

مثل ایران، در ایالات متحده پزشکان معتمد FAA هستند که سلامتی شما را آزمون می‌کنند. به این پزشکان می‌گویند Aviation Medical Examiner یا AME. همان‌طور که قبل‌تر اشاره کردم سه سطح (کلاس) سلامتی برای خلبان‌ها تعیین شده که سخت‌گیرانه‌ترین‌اش برای خلبان‌های خطوط مسافربری است.

از آزمون‌های مشهور این سه کلاس، Color Vision Test است که آزمون ایشیهارا (Ishihara) نام دارد. آزمونی برای تشخیص کوررنگی (Color Blindness) در افراد که به خصوص برای پرواز در شب و موقع فرود بسیار مهم است. به آن می‌گوییم Precision Approach Path (PAPI)، که چراغ‌های روی باند میزان نزدیکی هواپیما به زمین را در هر لحظه با تغییر رنگ نشان می‌دهند. افراد کوررنگ در تشخیص این تغییر رنگ مشکل خواهند داشت. در تصویر بالا اگر همه‌ی اعداد داخل این دایره‌ها را تشخیص ندهیم دچار درجاتی از کوررنگی و غیرمجاز برای خلبان شدن هستیم.

پایین‌ترین سطح سلامتی مورد نیاز Third-Class Medical Certification است. برای چه کسانی است؟ آن‌ها که می‌خواهند گواهینامه‌ی Sport، Recreational و Private بگیرند. اگر زیر ۴۰ سال داشته باشید، برای ۵ سال معتبر است. اگر مثل من یک ۴۱ ساله‌ی تعمیریِ شاسی کج باشید، تا پایان عمر باید هر دوسال تمدید کنید اگر نخواهید گواهینامه‌ی سطح بالاتر اخذ کنید.

سطح متوسط سلامتی یا Second-Class Medical Certification برای کسانی است که می‌خواهند گواهینامه‌ی Commercial Pilot یا CPL بگیرند. اینجا فرقی نمی‌کند سن حضرت موسی هستید یا یک دختر ۱۶ ساله مثل بهاره رهنما، این گواهینامه‌ی سلامتی فقط ۱۲ ماه اعتبار دارد و هرسال باید تست بدهید.

اما سخت‌گیرانه‌ترین آزمون سلامت خلبانی، First-Class Medical Certification است. ویژه‌ی کسانی که صاحب گواهینامه‌ی ATP یا خلبانی هواپیماهای مسافربری هستند. اگر زیر ۴۰ سال باشید برای ۱۲ ماه اعتبار دارد، اگر بالای ۴۰ سال دارید هر ۶ ماه باید دوباره تست شوید.
 
چه تست‌هایی از شما گرفته می‌شود؟

Color Vision Test |Physical Examination |Electrocardiogram |Spirometry |Audiometry |Tonometry |Diabetes Mellitus |Blood Test | Urine Test |Vision Test
 

دو فیلم با شهرت جهانی درباره‌ی چالش‌های پیش‌روی خلبان‌ها که براساس داستان‌هایی واقعی نوشته شده اند. فیلم Flight محصول ۲۰۱۲ با بازی دنزل واشنگتن. همین‌طور فیلم Sully محصول ۲۰۱۶ با بازی تام‌هنکس.

چهار مساله‌ی مهم برای انتخاب یک Flight School مناسب عبارتست از؛ یکی هدف شما از خلبان شدن، هزینه‌ی نهایی آموزش، کیفیت مدرسه و هواپیماهایی که استفاده می‌کنند. پرخرج ترین بخش خلبان شدن زمانی است که در مدرسه‌ی پرواز می‌گذرانیم. اگر هدف دانشجو اخذ ATP یا گواهینامه‌ی خلبانی هواپیمای مسافربری باشد، پیشنهاد من این هست که در Degree Program هایی که مخصوص به آن است شرکت کنید. بدین ترتیب در زمان کوتاه‌تری می‌توانید خلبان هواپیمای ایرلاین‌های مسافربری شوید. البته صرف گواهینامه گرفتن برای خلبان شدن کافی نیست، و باید Airlineها شما را ابتدا استخدام کنند. اما اگر قصد بالا رفتن تا مرحله‌ی Commercial Pilot است، همان مدارس پرواز کفایت می‌کند.

اگر بخواهیم گواهینامه‌ی Private Pilot را در مدرسه‌ی پرواز اخذ کنیم چقدر زمان نیاز هست؟ چیزی که مدرسه به شما می‌گوید ۴۰ ساعت است تا ترغیب به ثبت‌نام شوید. اما تجربه‌ی من می‌گوید متوسط دانشجوها به ۶۰ تا ۷۰ ساعت زمان و تمرین نیاز دارند برای رسیدن به مرحله‌ی گذر از آزمون‌های تئوری و عملی. این یعنی هزینه‌ی بالاتر، و زمان بیشتر. یک مدرسه‌ی پرواز ممکن است هزینه‌ی دوره PPL را بر اساس همان ۴۰ ساعت به شما ۴هزار دلار اعلام کند، اما در اصل، احتمال این که ۸ هزاردلار پرداخت کنید بیشتر است. چرا؟ نه فقط به خاطر ساعت‌های بیشتری که نیاز دارید (تقریبا یک نابغه می‌تواند با همان ۴۰ ساعت گواهینامه بگیرد)، که تجهیزاتی که نیاز دارید و هزینه‌اش بر عهده‌ی خودتان است. از آیپد و کلاه و فلاشر گرفته، تا هر Accessory دیگری که موقع آموزش نیاز است.

نکته‌ی دیگری که معمولا دانشجویان پرواز اول به آن دقت نمی کنند Training Program ای است که مدرسه‌های پرواز دنبال می‌کنند. سازمان FAA که سازمان مرجع آموزش پرواز در امریکا است، دو سبک برنامه‌ی درسی یا دو Curriculum را تایید کرده است. یکی Prt.61 نام دارد، دیگری Part.141.

مدارس باید برای آموزش از فصل‌بندی آن پیروی کنند. خیلی نمی‌خواهم وارد جزئیات شوم، اما اگر با یک آموزش منظم و دقیق از لحاظ سرفصل‌ها راحت‌تر هستید، مدارسی که از Part.141 پیروی می‌کنند انتخاب‌های بهتری هستند. اما اگر از آموزش براساس مراحل صلاحدید مربی پرواز نسبت به توانایی و کشش‌تان بیشتر استقبال می‌کنید مدارس سبک قدیم یا Part.61 انتخاب مناسب‌تری هستند. پیشنهادم اما مدارس پیروی کننده از برنامه‌درسی Part.141 است، هرچند گران‌ترند. از خوبی‌های‌شان این‌که روز آزمون برای گرفتن گواهینامه می‌توانید از Check Flightهای (آزمون‌گیرنده‌های) همان مدرسه استفاده کنید که کمی‌ والبته کمی، نرم‌تر هستند در امضای گواهینامه‌تان.

نکته‌ی بعد این که ما می‌توانیم با دیپلم یا حتی کمتر از دیپلم موفق به اخذ گواهینامه‌ی Private Pilot یا Commercial Pilot شویم، اما… اما برای خلبان هواپیمای مسافربری شدن (ATP) حتما نیاز به داشتن لیسانس ۴ ساله داریم. سئوال. آیا باید لیسانس مرتبط با هوانوردی باشد؟ پاسخ؟ خیر. می‌توانید با لیسانس روان‌شناسی یا لیسانس “حدیث‌شناسی” صادره از دانشگاه امام صادق (ع) هم پس از گذراندن دوره‌های مورد نیاز، یک ATP شوید.

و مورد آخر این که برای شرکت در مدرسه‌های پرواز در امریکا، نیاز نیست حتما Citizen یا صاحب Green Card باشید، اما برای استخدام در ایرلاین‌های هواپیمایی تجاری (مثل هواپیمایی شرکت پستی FedEx) یا مسافربری ایالات متحده، این مساله لازم است. یک نکته‌ی طلایی دیگر این که بعضی مدرسه‌های پرواز در امریکا، می‌توانند برای تحصیل به شما در گرفتن ویزای M1 یا F1 برای ورود به امریکا کمک کنند، اما فرآیند آسانی نیست به خصوص اگر صاحب پاسپورت ایرانی باشید. (بعد از ۱۱ سپتامبر چنین ویزایی به دانشجویان خلبانی از خاورمیانه کمتر داده می‌شود)
 
مدرسه‌ی پرواز، از چه هواپیماهایی استفاده می‌کند؟

حداقل در امریکا، مجموعه‌ای از هواپیماهای سبک، محدود و شناخته شده برای این کار استفاده می‌شود که به General Aviation Aircraft یا GA مشهور هستند. معمولا مدرسه‌های پرواز Aircraft های آموزشی‌شان را از پلتفرم‌های سه شرکت Cessna (سِسنا)، Piper Archer (پایپِر) و Cirrus (سایرِس) می‌گیرند.

شرکت هواپیماسازی Cessna، سه مدل مشهور و محبوب دارد. Cessna-150، Cessna-152 و Cessna-175. از کمپانی سایرس دو مدل محبوب Cirrus-SR20 و Cirrus-SR22. تا جایی که اطلاع دارم Cessna-175 محبوب‌ترین و مورد استفاده‌ترین هواپیما برای آموزش خلبانی تا مقطع گواهینامه‌ی Privae Pilot است، هم به خاطر پیشرفته‌تر بودن و هم به خاطر بزرگتر بودن اتاقک هواپیما.

هواپیمای Cessna 175 از محبوب‌ترین پلتفرم‌های مورد استفاده در مدرسه‌های پرواز برای آموزش خلبانی می‌باشد.

خوب واقعیتش هواپیمایی مثل Cessna-150 مشکلاتی دارد. مثل کوچک بودن اتاقک (Cokpit) که باعث می‌شود اگر مثلا مربی شما یا خود شما فرد چاق یا خیلی قدبلندی باشید نتوانید از آن استفاده کنید. یا اگر یکی نهار لوبیا خورده باشد، در یک متر مکعب فضا حوادث تلخ بوجود بیاید. عیب دیگرش، سبک بودن و توانایی هدایت پایین این هواپیما در یک ارتفاعی به بالا (High attitude) است. طبیعتا اما آموزش دیدن با آن ارزان‌تر است و اگر بخواهید با آن به شما آموزش داده شود، در هزینه‌های‌تان صرفه‌جویی می‌شود. تجربه‌ی آموزشی‌ام بیشتر با Cirrus-SR22 بوده، هرچند هزینه‌ی بسیار بیشتری پرداخت کردم، اما یکی از خصوصیات مهم Cirrus-SR22 فارغ از پیشرفته‌تر و راحت‌تر بودن صندلی‌ها، داشتن چتر (Parachute) یا سیستم CAPS است که از امکانات Safty مهم آن محسوب می‌شود.

یک هواپیمای Cirrus-SR20 که به سبب نقص فنی چتر ایمنی آن باز شده تا با سرعت کمتری به زمین برخورد کند. وقتی هواپیما به سطح اصطلاحا Hard Deck Altitude یا حدود ۱۰ هزارپار ارتفاع از زمین رسید و خلبان قادر به کنترل کامل نبود، سیستم CAPS وارد عمل شده، و چتر هواپیما باز می‌شود.

برای خلبان شدن چقدر باید خرج کرد؟

پاسخ ساده‌اش هست، خیلی! علت اصلی این که اکثر افراد دوره‌های آموزشی پرواز خود را نیمه‌کاره می‌گذارند نه سختی آن، که فشار هزینه‌هاست. متاسفانه شوگرددی و شوگرمامی‌ها هنوز محدودند. هزینه‌های بزرگ برای یک دانشجوی پرواز یکی Airplane Time است. یعنی از زمانی که موتور هواپیما برای آموزش روشن می‌شود تا زمانی که خاموش می‌شود. بعضی مدرسه‌های پرواز لطف می‌کنند و اصطلاحا Dry rate می‌کنند. یعنی هزینه سوخت (Fuel) را از شما نمی‌گیرند. هزینه‌ی مهم بعدی، دستمزد مربی و پرداخت به صورت ساعتی است. و بعد از آن هزینه‌ی Supplies یا تجهیزاتی است که باید برای آموزش یا پرواز بطور شخصی خریداری کنید. مجموعه‌ی این‌ها می‌تواند تا ۵۰۰۰$ از جیب شما کم کند اگر از هواپیماهای ارزان‌تر آموزشی استفاده کنید. برای افرادی که با Cirrus-SR22 تمرین می‌کنند و در طول هفته کمتر از ۳ روز آموزش، ممکن است تا ۸۰۰۰$ افزایش پیدا کند. و این‌که هرچه باهوش‌تر و بااستعدادتر باشید، Saving بیشتری خواهید داشت.

یک نمونه‌ی (ناکامل) از کیت آموزشی برای دوره‌ی خلبانی Private Pilot. بعد از تاسیس شهر آبادان، در همه‌ی مدرسه‌های خلبانی دنیا، داشتن عینک آفتابی در این کیت از پیش‌نیازهای اصلی شد تا موقع عبور از آسمان آبادان و همه‌ی شعبات آبادان در جهان، خلبان‌ها نیاز به فرود و ارائه‌ی پاسپورت نداشته باشند.

از دیگر هزینه‌ها، مبلغ‌هایی مشخص برای آزمایش‌های پزشکی، کتاب‌های آموزشی، کلاس‌های تئوری، هزینه‌ی روز آزمون و … است که در ارزان‌ترین حالت تا ۳ هزاردلار برای شما آب می‌خورد. پس در نهایت چیزی بین ۸ هزار تا ۱۱ هزاردلار معمولا برای شما گرفتن گواهینامه‌ی Private Pilot هزینه خواهد داشت. طبیعتا برای گواهینامه‌های سطح بالاتر، این رقم بسیار بیشتر خواهد بود.
 
دوره‌ی IR برای خلبان‌ها ضروری است؟

سئوال مهمی است. دوره‌های اموزشی وجود دارد به اسم Instrument Rating. به چه کار می‌آید؟ تمام آموزش‌هایی که یک خلبان می‌بیند، از برخواستن تا نشستن، برای زمانی است که شرایط پرواز نرمال و بدون تهدید و خطر باشد. اما اگر خلبان مجبور به پرواز در مه، یا شب یا میان ابرها و طوفان و رعد و برق شود چگونه باید پرواز را مدیریت کند؟ در اینجا او باید به همه‌ی عقربه‌ها، نمودارها، صفحه‌های نمایش، آلارم‌ها، صدای رادیویی برج کنترل یا دستگاه‌های سنجش آب و هوایی نصب شده روی هواپیماها تکیه کند. پس فوت و فن هدایت هواپیما با استفاده از این وسیله‌های کامپیوتری، هوش مصنوعی یا الکترونیک را باید بیاموزد. شما دیده‌اید با توکل بر پنج‌تن آل‌عبا یک هواپیما از مثلث برمودا عبور کند؟

این دوره‌ی آموزشی یک گواهینامه‌ی مشخص ندارد، اما داخل رزومه‌ی خلبانی شما می‌آید و تایید می‌کند شما اجازه دارید با هواپیما در هر شرایط آب و هوایی یا اصطلاحا پرواز کور، هواپیما را هدایت کنید. هم پرواز در شرایط IRF (Instrument Flight Rules) و هم پرواز در شرایط VFR یا IMC (Instrument Meteorological Conditions) نیاز به آموزش‌هایی جنبی دارد که بعد از اخذ گواهینامه‌ها خلبان‌ها باید آن را بگذرانند. مثل این که گواهینامه رانندگی را جداگانه باید اخذ کرد، اما برای رانندگی رالی در شب، نیاز به گذراندن آموزش‌های جداگانه است. گذراندن این دوره‌ی آموزشی معمولا ۸ هفته زمان می‌برد و هزینه‌ی ۸ هزار دلاری (۲۴۰ میلیون تومان) دارد.
 
دوره‌ی Type Rating برای خلبان ضروری است؟

دوره‌های آموزشی Type Rating به زبان ساده، کلاس‌هایی هستند که Airline ها برای خلبان‌های استخدامی خود برگزار می‌کنند تا پرواز با هواپیماهایی که آن ایرلاین دارد را به شکل تخصصی یاد بگیرند. چرا؟ چون گواهینامه‌ی ATP شما، کلی است و اختصاصی برای هدایت مدل خاصی از یک هواپیما نیست. برفرض مثال اگر یک ایرلاین کِرامت و شرکا سه نوع هواپیمای Airbus A320، Boeing 787 و Boeing 737 MAX را در Operation خود دارند، ممکن است شیفت کاری‌ خلبان به گونه‌ای باشد که با هر سه مجبور به پرواز باشد.
 

ویدئویی از یک محفظه‌ی شبیه‌ساز پرواز (Full Flight Simulator) که برای آموزش خلبانان برای پرواز با Airbus 320 ساخته شده است. در کشورهای پیشرفته، اغلب خطوط هوایی از این Simulator Pod ها برای آموزش مجازی خلبانان خود استفاده می‌کنند تا با مدل‌های خاص هواپیماها قلق پرواز کردن را آموزش ببینند. این مرحله بخشی از دوره‌های آموزشی مشهور به Type Rating است.
 
در زمانی که ایران زندگی می‌کردم، ۱۸ سال پیش، بعد از سال‌ها پدر اجازه داد که برادر کوچک‌ام به جای رفتن به رشته‌ی پزشکی، به سمت خلبان شدن قدم بردارد. نه تنها از کودکی رویای خلبان ایرلاین شدن (ATP) را داشت، که حتی در نوجوانی‌اش نیز دیوار اتاق‌اش لبریز از پوسترهای هواپیماها و خلبان‌های مشهور دنیا بود. آن زمان روی دیوار اتاق‌ام فقط یک پوستر از مرلین مونرو بود (لبخند). کلاس‌ها را ثبت‌نام کرد و به خاطر خجالتی که داشت یا هرچه، از من خواست که همراه او در کلاس‌ها باشم. پدر که دیگر مطمئن بود از ما پزشک که هیچ، نگهبان بیمارستان هم در نمی‌آید، مخالفت نکرد. هر دو ثبت‌نام کردیم. ماه‌ها گذشت و گذشت تا صحبت از آزمون‌های سلامت و تست‌های پزشکی شد. به روال انجام‌اش دادیم. اتفاقی که قاعدتا باید اوایل دوره رخ می‌داد.

چند روز بعد اما برادرم را یک روز عصر صدا زدند و گفتند که به دلیل مساله‌ی کوررنگی نمی‌تواند از جایی به بعد ادامه دهد. شاید غم‌انگیزترین لحظه‌ی زندگی او تا به امروز همان عصر باشد. دو هفته بعد من هم از دوره خارج شدم، چون ادامه‌ دادن بی‌معنی بود. سال‌ها گذشت…

سال‌ها گذشت و اما در مکالمه‌ای عاطفی که میان ما شکل گرفت او خواست که به خاطرش پرواز کنم،برای‌اش عکس بگیرم، و هرچه می‌بینم را توصیف کنم. او از من خواست که خالق رویای‌اش باشم. صادقانه اگر بگویم، این خواهش برادرم، برای‌ام برانگیزاننده‌تر از خود دنیای پرواز و خلبانی بود. گویی قول بزرگ بدهی، و به پای‌اش بمانی. همین شد که آن مکالمه میان ما آغاز شروع دوباره یادگرفتن برای پرواز در زندگی‌ام شد. مساله‌ای که تا به امروز به عنوان یک Hobby جدی و نه شغل، ادامه دارد.

عمر گذراست. مثل برق. مثل باد. و گاهی زندگی آنقدر سخت، فشرده و نامهربان است که همین باد به طوفان می‌گذرد. سراسر زندگی خیلی از ما، از آشوب، چون طوفان درون کتری است وقتی روی حرارت قل‌قل می‌زند. در چنین شرایطی، هرکس، به اعتقادم، در زندگی‌اش باید یک Hobbyی جدی در زندگی‌اش داشته باشد. برای یکی آن نقاشی است، برای دیگری صخره‌نوردی و غواصی، و برای کسی دیگر پرواز. به باورم نا فارغ از سن‌مان، شرایط اجتماعی یا اقتصادی‌مان، نیاز به مهارت یافتن در چیزی داریم که با لذت، با ذوق، با اختیار هر روز به سراغ‌اش برویم. چیزی که بشود حیاط خلوت لذت‌های تنهایی‌مان. هرچند این مقاله بهانه‌ای شد برای پرداختن به “پرواز”، اما تا دیر نشده، “پر پرواز” خود را در هرچیزی پیدا کنید، از آن لذت ببرید. مثل کسی چون عموی‌ام که در ۶۵ سالگی، یک موتور خرید، و سفر با موتور را به زندگی پراز شلوغی و مشقت‌اش اضافه کرد. “آن” را بیابید، از “آن” لذت ببرید.
 
لینک‌های مفید مرجع سازمان هوانوردی امریکا
FAA Regulations
FAA Forms
Airmen Certification
BasicMed FAA CMEC Form
Pilot certificate aircraft type
Part 141
Training Course Checklist – Part 141
Part 61
 
نظرهای ارزشمند شما که از طریق “درج دیدگاه” ارسال می‌کنید توسط نویسنده مطالعه خواهند شد. اما امکان پاسخگویی به تک‌تک آن‌ها فراهم نیست.
 
مقاله را برای دوستان علاقه‌مند خود به رشته خلبانی ارسال کنید.